Trung Quốc bắt đầu chấm điểm uy tín xã hội công dân

Chính quyền Trung Quốc đã bắt đầu áp dụng thí điểm "hệ thống uy tín xã hội" (Social Credit System - SCS) để đánh giá hàng triệu công dân, trước khi đưa vào vận hành chính thức trên toàn quốc vào năm 2020. Đây là đề án bắt buộc, cho phép xếp hạng công dân bằng điểm "uy tín xã hội". Điểm số này dựa trên hành vi của mỗi người.

Trong thời gian thử nghiệm, chính phủ Trung Quốc đã cấp phép cho 8 công ty (cả nhà nước lẫn tư nhân) tham gia phát triển hệ thống và thuật toán. Hai trong số đó là China Rapid Finance (đối tác của Tencent, công ty đứng sau ứng dụng WeChat với hơn 850 triệu người dùng) và Sesame Credit (thành viên của Alibaba, điều hành bởi Ant Financial Services Group - công ty quản lý dịch vụ thanh toán AliPay). Đây là những công ty có lượng dữ liệu khổng lồ, tác động đến hầu hết đời sống người dân Trung Quốc như trò chuyện trực tuyến, trao đổi dữ liệu, mua sắm, thanh toán hóa đơn... SCS sẽ kiểm soát và chấm điểm dựa trên các hành vi này.

Người dân Trung Quốc trong một tiệm Internet công cộng.

Hệ thống đang xử lý dần dần, một số điều hành bởi chính quyền của các thành phố, số khác chấm bởi các nền tảng công nghệ do tư nhân nắm giữ. 

Dưới đây là những điều công dân Trung Quốc được hưởng hoặc bị trừng phạt:

Đi máy bay hoặc tàu, xe

Công dân có điểm tín nhiệm xã hội thấp sẽ không thể mua vé tàu, xe hoặc máy bay nội địa. Channel News Asia trích lời phó chủ tịch Ủy ban Cải cách và Phát triển Quốc gia Trung Quốc hồi tháng 3 cho biết, đã có 9 triệu người điểm thấp bị cấm mua vé trong các chuyến bay nội địa và 3 triệu người bị cấm mua vé tàu hạng thương gia.

Bên cạnh đó, những ai hành xử thiếu văn minh, không tôn trọng luật pháp cũng có thể bị cấm đi tàu, đi máy bay trong thời gian một năm. Các hành vi như tung tin giả về khủng bố, gây rối trên máy bay, sử dụng vé hết hạn hay hút thuốc trên xe lửa cũng không được mua vé tàu xe.

Sử dụng Internet

Theo Foreign Policy, việc sử dụng Internet với tốc độ cao hay thấp của công dân phụ thuộc vào điểm số của họ. Các hành vi như trả hóa đơn không đúng hạn, chơi game quá 10 giờ mỗi ngày, lãng phí tiền bạc vào các mua bán ảo, lan truyền tin tức giả mạo... sẽ bị phạt nặng, cao nhất là bị cấm sử dụng các dịch vụ trực tuyến.

Lựa chọn trường học

Công dân hoặc con cái của họ có thể không được phép, thậm chí cấm lựa chọn trường học. Theo Beijing News, 17 người trốn nghĩa vụ quân sự năm ngoái đã bị từ chối đăng ký thi đại học hoặc tiếp tục học tập tại bất cứ trường nào. Tháng 7 vừa qua, một học sinh không thể thi đại học vì cha mẹ cậu bé có chỉ số uy tín xã hội thấp.

Công việc

Theo Botsman, những ai xếp hạng cao có cơ hội làm việc tại công ty nhà nước hay các ngân hàng lớn và ngược lại. Hành vi gian lận, tham ô, ăn cắp tài sản nơi làm việc... đều bị cấm và nó khiến uy tín xã hội của người đó giảm xuống.

Trong khi đó, theo Bussiness Insider, chính quyền Trung Quốc khuyến khích các công ty tham khảo danh sách một công dân dựa trên điểm số của họ trước khi tuyển dụng. Việc áp dụng đã bắt đầu từ năm 2017.

Thuê khách sạn

Người có chỉ số uy tín xã hội thấp không được thuê khách sạn sang trọng hoặc phải thuê với giá rất cao, ngược lại có thể tùy chọn các dịch vụ sang trọng với giá thấp, thậm chí miễn phí. Một phụ nữ sống tại Bắc Kinh tiết lộ với BBC, cô từng ở tại một khách sạn hạng sang mà không mất tiền do xếp hạng cao.

Nuôi chó

Người nuôi chó tại Trung Quốc có thể bị trừ điểm uy tín xã hội nếu không quản lý chúng chặt chẽ.

Tế Nam, thành phố phía đông Trung Quốc bắt đầu áp dụng điểm uy tín xã hội cho việc nuôi chó từ 2017. Những ai thường xuyên dắt chó đi bộ nhưng không có dây xích hoặc gây mất trật tự công cộng sẽ bị trừng phạt. Đến giới hạn nhất định, thú cưng của họ có thể bị tịch thu và phải làm các bài kiểm tra bắt buộc nếu muốn nuôi trở lại.

Các vấn đề khác

Những ai có điểm số thấp có thể bị liệt vào danh sách đen và bị công khai, chế giễu nhưng sẽ được tòa án thông báo và có 10 ngày để kháng cáo. Tuy nhiên, chưa rõ thời gian triển khai hình thức này.

Trong khi đó, các công dân với điểm số cao sẽ ưu tiên hiển thị hồ sơ trên Baihe - website hẹn hò lớn nhất Trung Quốc. Bên cạnh đó, họ cũng được giảm hóa đơn tiền điện, thuê xe đạp công cộng không cần tiền cũng như vay vốn lãi suất ưu đãi tại các ngân hàng.

Hiện tại, việc áp dụng SCS của Trung Quốc đang nhận được những phản hồi tích cực từ phía dân chúng. "Tôi thấy hành vi của mọi người đang tiến triển theo hướng tích cực hơn. Ví dụ, khi tôi lái xe, việc dùng đèn đỏ là bắt buộc, nếu không sẽ mất điểm. Ban đầu, tôi khá lo lắng, nhưng bây giờ đã quen với nó", một doanh nhân tên Chen, 32 tuổi, cho biết.

Tuy vậy, không ít các cá nhân và tổ chức về nhân quyền lo ngại việc thu thập thông tin cá nhân sẽ hạn chế quyền tự do của công dân.

Bảo Lâm